تصمیمات سخت رییس‌جمهور

چرا بودجه مهم است؟

در سال‌های اخیر واژه‌هایی همچون بودجه، کسری بودجه، تورم، نرخ دلار، قیمت طلا و قیمت حامل‌های انرژی به بخشی از دغدغه‌های روزمره مردم تبدیل شده‌اند. شاید در نگاه اول این کلمات تخصصی و دور از زندگی عادی به نظر برسند، اما بودجه‌ریزی و سیاست‌های مالی دولت‌ها تأثیر مستقیمی بر سفره‌ها، معیشت و حتی تصمیم‌های شخصی خانواده‌ها دارند.

زمانی که صحبت از بودجه به میان می‌آید، در واقع از نحوه تخصیص منابع محدود برای نیازهای بی‌پایان جامعه صحبت می‌کنیم. در این مقاله قصد داریم نگاهی دقیق و تحلیلی به بودجه دولت، علل کسری بودجه، پیامدهای آن برای اقتصاد ایران و زندگی روزمره مردم داشته باشیم.

بودجه چیست و چگونه تدوین می‌شود؟

بودجه یک سند مالی است که در آن منابع درآمدی دولت و مصارف آن برای یک سال مالی مشخص می‌شود.

• منابع درآمدی بودجه:

  1. مالیات: پایدارترین منبع درآمد دولت‌ها.
  2. فروش نفت و فرآورده‌های نفتی: منبعی ناپایدار که به شدت وابسته به قیمت جهانی نفت و شرایط سیاسی است.
  3. فروش دارایی‌های دولتی: مانند واگذاری املاک، ساختمان‌های دولتی و فروش سهام شرکت‌ها.

• مصارف بودجه:

  1. هزینه‌های جاری: شامل حقوق و دستمزد کارکنان دولت، یارانه‌ها و هزینه‌های عمومی دولت.
  2. پروژه‌های عمرانی: مانند ساخت راه‌ها، بیمارستان‌ها و مدارس.
  3. بازپرداخت بدهی‌ها: تسویه اوراق قرضه و بدهی‌های قبلی دولت.

نکته کلیدی: در ایران، به دلیل وابستگی بیش از حد به درآمدهای نفتی و هزینه‌های پایدار مانند حقوق کارمندان، هرگونه اختلال در منابع درآمدی، منجر به کسری بودجه می‌شود.

دلایل کسری بودجه دولت در ایران

کسری بودجه زمانی رخ می‌دهد که منابع درآمدی دولت کفاف هزینه‌های آن را نمی‌دهد. مهم‌ترین دلایل کسری بودجه در ایران عبارت‌اند از:

1. وابستگی به درآمدهای نفتی:

   • نوسانات قیمت جهانی نفت.
   • تحریم‌های بین‌المللی و کاهش صادرات نفت.
   • کاهش تولید داخلی نفت به دلیل عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها.

2. ساختار هزینه‌های پایدار:

   • حقوق و دستمزد کارمندان دولت: این هزینه‌ها غیرقابل کاهش هستند و سهم بزرگی از بودجه را به خود اختصاص می‌دهند.
   • صندوق‌های بازنشستگی: به دلیل برداشت‌های غیرمنطقی و عدم بازپرداخت بدهی دولت، این صندوق‌ها با بحران مواجه شده‌اند.

3. افزایش یارانه‌ها و قیمت‌گذاری دستوری:

   • قیمت پایین حامل‌های انرژی مانند بنزین و گاز باعث افزایش مصرف داخلی و کاهش صادرات می‌شود.
   • یارانه‌های نان، شیرخشک و دارو فشار مضاعفی بر بودجه وارد می‌کنند.

4. کاهش درآمدهای مالیاتی:

   • فرار مالیاتی گسترده در بخش‌های غیرشفاف اقتصاد.
   • کاهش فعالیت‌های اقتصادی به دلیل رکود تورمی.

پیامدهای کسری بودجه بر اقتصاد و زندگی مردم

کسری بودجه دولت پیامدهای متعددی برای اقتصاد کلان و زندگی مردم دارد:

1. افزایش تورم

دولت برای جبران کسری بودجه معمولاً از بانک مرکزی پول قرض می‌گیرد. این اقدام باعث افزایش نقدینگی و در نتیجه افزایش تورم می‌شود.

2. کاهش سرمایه‌گذاری‌های عمرانی

در شرایط کسری بودجه، دولت معمولاً بودجه پروژه‌های عمرانی را کاهش می‌دهد. این اقدام منجر به:

• کاهش اشتغال و رشد اقتصادی.
• فرسودگی زیرساخت‌ها مانند جاده‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل.

3. نابرابری و فشار بر دهک‌های پایین جامعه

تورم ناشی از کسری بودجه به شدت بر قدرت خرید اقشار ضعیف جامعه اثر می‌گذارد.

• قیمت کالاهای اساسی مانند نان و شیر خشک افزایش می‌یابد.
• دهک‌های پایین جامعه که یارانه‌ها را مصرف می‌کنند، بیشتر از تورم آسیب می‌بینند.

دوگانه‌های اقتصادی پیش روی دولت آینده

رئیس‌جمهور آینده باید در مواجهه با چالش‌های اقتصادی مهمی تصمیم‌گیری کند. مهم‌ترین دوگانه‌های اقتصادی پیش رو عبارت‌اند از:

1. ناترازی انرژی:

   • آیا باید قیمت حامل‌های انرژی مانند بنزین و گاز را افزایش دهد؟
   • یا به مصرف بالا و اتلاف منابع ادامه دهد؟

2. قیمت‌گذاری دستوری:

   • آیا باید قیمت‌گذاری کالاهای اساسی مانند نان و انرژی را آزادسازی کند؟
   • یا به سیاست‌های دستوری و غیرعلمی ادامه دهد؟

3. تورم و افزایش حقوق:

   • آیا افزایش حقوق‌ها به اندازه تورم قابل اجراست؟
   • منابع مالی این افزایش از کجا تأمین خواهد شد؟

راه‌حل‌های پیشنهادی برای کنترل کسری بودجه

برای کنترل کسری بودجه و جلوگیری از تورم افسارگسیخته، دولت‌ها باید اقدامات زیر را در اولویت قرار دهند:

1. افزایش درآمدهای پایدار:

   • اصلاح نظام مالیاتی: کاهش فرار مالیاتی و افزایش درآمد از بخش‌های غیرشفاف.
   • کاهش وابستگی به نفت: توسعه صنایع غیرنفتی و صادرات کالاهای تولیدی.

2. مدیریت مصرف انرژی:

   • اصلاح تدریجی قیمت حامل‌های انرژی برای کاهش مصرف بی‌رویه.
   • سرمایه‌گذاری در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر.

3. شفاف‌سازی بودجه:

   • کاهش هزینه‌های غیرضروری دولت.
   • مدیریت بهینه یارانه‌ها و جلوگیری از هدررفت منابع.

نتیجه‌گیری: بودجه، تاروپود زندگی مردم

بودجه دولت نه‌تنها نقشه راه یک سال مالی کشور، بلکه تعیین‌کننده مسیر زندگی و معیشت تک‌تک افراد جامعه است. از قیمت نان و شیرخشک گرفته تا میزان یارانه‌ها و حقوق کارمندان، همه و همه به تصمیم‌های بودجه‌ای دولت وابسته‌اند.

دولت آینده برای برون‌رفت از بحران کسری بودجه باید دست به اصلاحات اساسی بزند. این اصلاحات هرچند دردناک و دشوار هستند، اما تعویق آن‌ها تنها بحران‌ها را پیچیده‌تر و هزینه‌های آن را بیشتر می‌کند.