داستان دلار در ایران
تورم و نرخ ارز (دلار) به‌عنوان دو مسئله کلیدی و پایدار اقتصاد ایران در ۵۰ سال اخیر مطرح است. این مقاله خلاصه‌ای از گفتگوی چراز با دکتر گلوانی است که به بررسی علل وابستگی اقتصاد ایران به دلار، عوامل موثر بر نوسانات ارزی، و راهکارهای ممکن برای مدیریت بهتر می‌پردازد.
نکات کلیدی و تحلیل:
1. رابطه دلار و تورم در اقتصاد ایران:
- تورم بلندمدت:
اقتصاد ایران همواره با تورم بالا دست‌وپنجه نرم کرده که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر نرخ ارز تأثیر گذاشته است.
دلار به یک شاخص ذهنی برای پیش‌بینی تورم و سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. - ناکامی سیاست‌های تثبیت نرخ ارز:
تلاش‌های دولت‌ها برای تثبیت نرخ ارز، به دلیل اختلاف بین نرخ واقعی و نرخ رسمی، نه تنها موفق نبوده، بلکه بحران‌های بزرگ‌تری را نیز به وجود آورده است.
2. دلایل افزایش نرخ ارز در بلندمدت:
- رشد نقدینگی:
یکی از عوامل اصلی افزایش نرخ ارز، رشد نقدینگی بیش از ظرفیت تولید در اقتصاد ایران بوده است. - تورم:
تورم ساختاری و کاهش ارزش ریال در بلندمدت باعث شده که نرخ ارز دائماً روند صعودی داشته باشد. - درآمدهای نفتی:
وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی باعث شده که نوسانات این درآمدها تأثیر مستقیمی بر نرخ ارز بگذارد. - تراز تجاری:
صادرات محدود و واردات بالا باعث افزایش تقاضای ارز و در نتیجه افزایش نرخ آن شده است.
3. جهش‌های ارزی و عوامل کوتاه‌مدت:
- تحریم‌ها و شوک‌های خارجی:
در دوره‌های تحریم مانند سال‌های ۱۳۹۱، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹، کاهش شدید درآمدهای نفتی باعث جهش‌های ارزی شده است. - انتظارات مردم:
انتظارات تورمی و روانی مردم در کنار بی‌ثباتی‌های سیاسی، نقش مهمی در تشدید نوسانات ارزی داشته‌اند. - مداخلات بانک مرکزی:
تزریق‌های مکرر دلار به بازار برای تثبیت مصنوعی نرخ ارز، در بلندمدت باعث آسیب به ذخایر ارزی و ایجاد بحران شد.
4. تحلیل سیاست‌های ارزی:
- سرکوب نرخ ارز:
در دهه ۸۰، دولت با تزریق ۲۸۴ میلیارد دلار به بازار، نرخ ارز را به‌صورت مصنوعی پایین نگه داشت. این سیاست:- باعث کاهش تولید داخلی و رشد واردات شد.
- زمینه‌ساز رانت ارزی و خروج سرمایه از کشور شد.
- به اقتصاد وابسته به واردات دامن زد.
- چندنرخی بودن ارز:
وجود نرخ‌های متعدد ارزی باعث فساد، رانت و ناکارآمدی در تخصیص منابع شد.
5. تجربیات جهانی:
- دلاری‌سازی اقتصاد:
کشورهایی مانند اکوادور با دلاری‌سازی کامل اقتصاد توانسته‌اند تورم را کنترل کنند، اما این روش برای اقتصادهایی با مشکلات ساختاری، مانند ایران، مناسب نیست. - مدیریت نوسانات:
به جای حذف دلار از مبادلات، تمرکز بر مدیریت نوسانات ارزی و افزایش شفافیت ارزی می‌تواند نتایج بهتری داشته باشد.
6. راهکارهای پیشنهادی:
- کاهش وابستگی به نفت:
توسعه صادرات غیرنفتی و تنوع‌بخشی به درآمدهای ارزی. - حذف چندنرخی بودن ارز:
ایجاد یک نظام ارزی شفاف و مبتنی بر عرضه و تقاضا. - کنترل تورم:
اصلاح سیاست‌های پولی و مالی برای کنترل رشد نقدینگی و تورم. - تقویت زیرساخت‌های اقتصادی:
افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات کالاهای اساسی.
جمع‌بندی:
معمای دلار در اقتصاد ایران نتیجه ترکیب عوامل ساختاری (تورم و رشد نقدینگی) و سیاست‌های کوتاه‌مدت (سرکوب نرخ ارز و وابستگی به نفت) است. برای حل این معما، تمرکز بر اصلاح ساختارهای اقتصادی، کاهش وابستگی به دلار، و مدیریت بهتر نوسانات ارزی ضروری است. تجربه تاریخی نشان داده که سیاست‌های تثبیت نرخ ارز بدون اصلاحات بنیادی، تنها مشکلات بیشتری را به همراه دارد.
دیدگاهتان را بنویسید