راه باریک آزادی یا افتادن در وادی استبداد؟
یکی از مهمترین پرسشهای چند دهه اخیر این است: آیا ایران در مسیر پیشرفت قرار دارد؟ برای پاسخ به این پرسش، باید وضعیت قدرت حکومت و جامعه ایرانی را بررسی کنیم. آیا ایران در مسیر “راه باریک آزادی” قرار دارد یا با چالشهایی اساسی روبروست؟
کتاب راه باریک آزادی توضیح میدهد که برای توسعه پایدار، توازن میان قدرت حکومت و جامعه ضروری است. اگر حکومت بیشازحد قدرتمند باشد، خطر استبداد به وجود میآید. اگر قدرت جامعه بیشتر شود، خطر هرجومرج افزایش مییابد. اما اگر هر دو قدرتی متوازن داشته باشند و قوانین کارآمدی بر جامعه حاکم باشد، کشوری در مسیر پیشرفت قرار میگیرد.
وضعیت اقتصادی ایران: آیا قدرت حکومت رشد کرده است؟
یکی از معیارهای سنجش قدرت حکومت، وضعیت اقتصادی آن است. در اینجا، از تولید ناخالص داخلی (GDP) استفاده میکنیم که نشاندهنده مجموع کالاها و خدمات تولیدشده در کشور است.
روند تولید ناخالص داخلی ایران (GDP)
آمارهای بانک مرکزی ایران نشان میدهد که تولید ناخالص داخلی در 60 سال اخیر رشد داشته است. اما این رشد واقعی است یا صرفاً ناشی از تورم؟ برای پاسخ، باید GDP را به دلار محاسبه کنیم.
بررسی GDP به دلار بازار آزاد
اگر GDP را با دلار بازار آزاد بسنجیم، تصویر دقیقتری به دست میآید. بر اساس این شاخص، تولید اقتصادی ایران در دهه 90 افت قابلتوجهی داشته است. اما این تنها معیار کافی نیست. باید سهم ایران از اقتصاد جهانی را بررسی کنیم.
سهم ایران از اقتصاد جهانی
اگر تولید ناخالص داخلی ایران را به تولید ناخالص داخلی جهان تقسیم کنیم، میبینیم:
- از سال 1340 تا 1355، سهم ایران از اقتصاد جهانی از 0.26 درصد به 0.92 درصد رسید.
- در دوران جنگ، این سهم به 0.11 درصد سقوط کرد.
- در دهه 70 و 80، سهم ایران اندکی بهبود یافت و در سال 1390 به 0.77 درصد رسید.
- از دهه 90 تاکنون، سهم ایران به 0.16 درصد کاهش یافته است.
این اعداد نشان میدهد که قدرت اقتصادی حکومت ایران از دهه 50 به بعد در حال کاهش بوده است.
قدرت جامعه ایرانی: شاخص آزادی اقتصادی
برای سنجش قدرت جامعه، از شاخص آزادی اقتصادی استفاده میکنیم. این شاخص نشان میدهد که مردم یک کشور تا چه اندازه از نظر اقتصادی اختیار دارند.
شاخص آزادی اقتصادی چیست؟
شاخص آزادی اقتصادی ترکیبی از 25 معیار در 5 بخش است:
- اندازه دولت: شامل مالیاتها، یارانهها و مالکیت دولتی.
- حاکمیت قانون: شامل حقوق مالکیت و استقلال قضایی.
- سلامت پول: شامل تورم و ثبات پولی.
- آزادی تجارت بینالمللی: شامل تعرفهها و محدودیتهای واردات.
- مقررات: شامل قوانین کسبوکار و آزادی رقابت.
رتبه ایران در شاخص آزادی اقتصادی
ایران در رتبهبندی جهانی آزادی اقتصادی، در سالهای اخیر در قعر جدول قرار داشته است:
- در سال 1354، آزادی اقتصادی ایران از 70 درصد کشورهای جهان بهتر بود.
- در سال 1397، آزادی اقتصادی ایران به پایینترین حد خود رسید و تنها از کشورهای زیمبابوه، ونزوئلا، سوریه، سودان و یمن بالاتر بود.
مقایسه ایران با ترکیه
برای درک بهتر وضعیت ایران، آن را با ترکیه مقایسه میکنیم:
- در سال 1354، قدرت حکومت و جامعه ایران بیشتر از ترکیه بود.
- از سال 1380 تا 1390، ترکیه با رشد اقتصادی و افزایش آزادی اقتصادی، قدرت خود را افزایش داد.
- در سالهای اخیر، ترکیه در هر دو شاخص (قدرت حکومت و جامعه) از ایران جلوتر است.
چالشهای ایران: چرا توسعه متوقف شده است؟
دلایل اصلی کاهش قدرت حکومت و جامعه ایران را میتوان در این عوامل جستجو کرد:
- تورم بالا: عامل کاهش ارزش پول و کاهش آزادی اقتصادی.
- تحریمهای بینالمللی: محدودیت تجارت و کاهش سهم ایران از اقتصاد جهانی.
- دخالت دولت در اقتصاد: تعرفههای بالا، مالکیت دولتی و قوانین سختگیرانه.
- نبود حاکمیت قانون: ضعف سیستم قضایی و عدم تضمین حقوق مالکیت.
راهحل: چطور به راه باریک آزادی برسیم؟
برای بازگشت به مسیر توسعه و پیشرفت، باید اقدامات زیر انجام شود:
- کاهش تورم: با کنترل نقدینگی و حذف یارانههای بیهدف.
- افزایش آزادی تجارت: حذف تعرفهها و تسهیل ورود و خروج سرمایه.
- تقویت حاکمیت قانون: تضمین حقوق مالکیت و استقلال قضایی.
- آزادی فضای مجازی: برای افزایش نظارت مردم و آگاهی جامعه.
نتیجهگیری: آیا ایران درست میشود؟
ایران در حال حاضر در یکی از پایینترین نقاط قدرت حکومت و جامعه خود قرار دارد. اما امید همچنان وجود دارد. باز کردن فضای اقتصادی، حذف سیاستهای پوپولیستی و ایجاد حاکمیت قانون میتواند ایران را به مسیر توسعه بازگرداند.
همانطور که فردریش هایک گفته است: «اگر امور اقتصادی شما کنترل شود، تمام امور شما کنترل میشود.» برای آزادی و پیشرفت، باید آزادی اقتصادی را در اولویت قرار داد.
دیدگاهتان را بنویسید