راه باریک توسعه ایران

در طول پنج دهه گذشته، تغییرات بسیاری در ساختار حکومت و قدرت مردم ایران رخ داده است. پرسش اصلی این است: آیا حکومت ایران قدرتمندتر شده یا ضعیف‌تر؟ آیا مردم ایران قدرت بیشتری پیدا کرده‌اند یا با کاهش آزادی مواجه شده‌اند؟ و در نهایت، آیا ایران توانسته در مسیر توسعه قرار گیرد؟ این مقاله با استفاده از داده‌ها و شاخص‌های معتبر بین‌المللی و داخلی، به تحلیل این موضوعات می‌پردازد.

قدرت حکومت: از اقتصاد تا سیاست

اهمیت تولید ناخالص داخلی (GDP)

تولید ناخالص داخلی، یکی از شاخص‌های کلیدی قدرت اقتصادی یک حکومت است. این شاخص، مجموع درآمدها و ارزش تولید کالاها و خدمات یک کشور را نشان می‌دهد. قدرت اقتصادی به حکومت امکان می‌دهد تا از طریق افزایش درآمدهای مالیاتی و بهره‌برداری از منابع طبیعی، برنامه‌های خود را اجرا کند.

روند GDP ایران در 60 سال گذشته

1. دهه 1340 و 1350:
   در این دوره، ایران رشد اقتصادی قابل‌توجهی داشت. سهم ایران از تولید ناخالص جهانی از 0.26 درصد در سال 1340 به 0.92 درصد در سال 1355 رسید. این رشد عمدتاً به دلیل افزایش درآمدهای نفتی و برنامه‌های توسعه‌ای دوران پهلوی بود.

2. دهه 1360 (جنگ ایران و عراق):
   وقوع جنگ 8 ساله ایران و عراق، باعث افت شدید تولید ناخالص داخلی شد. این کاهش سهم اقتصاد ایران از جهان را به 0.11 درصد رساند.

3. دهه 1370 و 1380 (بازسازی و اصلاحات):
   پایان جنگ و شروع برنامه‌های بازسازی در دهه 1370، رشد نسبی در GDP ایران ایجاد کرد. در دهه 1380، افزایش قیمت نفت به تقویت قدرت اقتصادی حکومت کمک کرد.

4. دهه 1390 (تحریم‌ها و کاهش رشد):
   تحریم‌های اقتصادی و کاهش درآمدهای نفتی، به کاهش شدید سهم ایران از اقتصاد جهانی منجر شد. سهم ایران در این دهه به پایین‌ترین سطح خود رسید.

قدرت جامعه: آزادی اقتصادی و شاخص‌های آن

آزادی اقتصادی چیست؟

شاخص آزادی اقتصادی، توانایی مردم برای مشارکت آزادانه در فعالیت‌های اقتصادی را اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص شامل پنج دسته اصلی است:

1. اندازه دولت: شامل سهم دولت از اقتصاد، مالیات‌ها و یارانه‌ها.
2. حقوق مالکیت و حاکمیت قانون: شامل استقلال قضایی و تضمین حقوق مالکیت.
3. سلامت پول: شامل کنترل تورم و ثبات پولی.
4. آزادی تجارت بین‌المللی: شامل تعرفه‌ها و موانع قانونی تجارت.
5. مقررات: شامل سهولت راه‌اندازی کسب‌وکار و آزادی رقابت.

وضعیت آزادی اقتصادی در ایران

1. دهه 1350:
   در سال 1354، آزادی اقتصادی ایران از 70 درصد کشورهای جهان بالاتر بود.

2. دهه 1360:
   با وقوع انقلاب و جنگ، این شاخص به شدت کاهش یافت و در سال 1365، ایران تنها از 18 درصد کشورها شرایط بهتری داشت.

3. دهه 1370:
   با آغاز اصلاحات اقتصادی، آزادی اقتصادی بهبود یافت و در سال 1380 ایران به سطح 21 درصد کشورهای جهان رسید.

4. دهه 1390:
   شاخص آزادی اقتصادی ایران به پایین‌ترین سطح خود رسید و در سال 1397 تنها از کشورهای ونزوئلا، سوریه، سودان و یمن وضعیت بهتری داشت.

تأثیر کاهش آزادی اقتصادی بر مردم

• افزایش فقر: کشورهای با آزادی اقتصادی کمتر، معمولاً نرخ فقر بالاتری دارند.
• افزایش فساد: آزادی اقتصادی پایین، فرصت‌های فساد را افزایش می‌دهد.
• کاهش نوآوری: کاهش انگیزه‌های اقتصادی به کاهش نوآوری منجر می‌شود.
• کاهش رفاه: نرخ مرگ و میر نوزادان و کاهش میانگین امید به زندگی، از پیامدهای دیگر است.

مقایسه ایران و ترکیه: دو مسیر متفاوت

در سال 1354، سهم ایران و ترکیه از اقتصاد جهانی تقریباً برابر بود. اما ترکیه از دهه 1380 به مسیر متفاوتی وارد شد.

1. ترکیه با اصلاحات اقتصادی و افزایش آزادی اقتصادی توانست سهم خود از اقتصاد جهانی را افزایش دهد.
2. ایران با کاهش آزادی اقتصادی و مواجهه با تحریم‌ها، در مسیر مخالف حرکت کرد.

در حال حاضر، ترکیه از نظر قدرت حکومت و قدرت مردم، به‌مراتب جلوتر از ایران قرار دارد.

دلایل ناکامی ایران در مسیر پیشرفت

چالش‌های اصلی

1. پوپولیسم نفتی:
   وابستگی به درآمد نفتی بدون سرمایه‌گذاری مؤثر در زیرساخت‌ها و منابع انسانی.

2. تحریم‌ها:
   محدود شدن دسترسی به بازارهای جهانی و کاهش توان رقابتی.

3. ساختارهای ناکارآمد:
   فساد، نبود حاکمیت قانون و موانع قانونی برای تجارت و سرمایه‌گذاری.

راهکارها

1. افزایش آزادی اقتصادی:

   • کاهش موانع ایجاد کسب‌وکار.
   • حذف تعرفه‌های تجاری و باز کردن درهای تجارت بین‌المللی.
   • تقویت حقوق مالکیت و کاهش دخالت‌های دولتی.

2. بهبود فضای مجازی:

   • گسترش دسترسی به فضای مجازی می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی کمک کند.
   • فضای باز مجازی می‌تواند به شفافیت بیشتر و اصلاحات ساختاری منجر شود.

3. اصلاح سیاست‌های نفتی:

   • کاهش وابستگی به درآمد نفتی و متنوع‌سازی اقتصاد.

مسیر ایران در راه باریک آزادی

کتاب “راه باریک آزادی” تأکید می‌کند که پیشرفت یک کشور در صورتی ممکن است که قدرت حکومت و قدرت مردم به توازن برسند. بررسی تاریخ ایران نشان می‌دهد که:

1. دهه 1350: ایران در مسیر باریک آزادی قرار داشت اما این مسیر ناتمام ماند.
2. دهه 1360 و 1370: ایران از این مسیر فاصله گرفت و قدرت حکومت و مردم هر دو کاهش یافتند.
3. دهه 1380: با وجود رشد اقتصادی ناشی از افزایش قیمت نفت، قدرت مردم کاهش یافت.
4. دهه 1390: ایران از مسیر باریک آزادی خارج شد و هر دو قدرت حکومت و مردم کاهش یافتند.

نتیجه‌گیری: آیا ایران می‌تواند به مسیر پیشرفت بازگردد؟

ایران در پنج دهه اخیر، مسیر پیچیده‌ای را پشت سر گذاشته است. قدرت حکومت با شاخص GDP و قدرت جامعه با شاخص آزادی اقتصادی سنجیده شد. هر دو شاخص نشان‌دهنده افت قابل‌توجه ایران در سال‌های اخیر هستند. برای بازگشت به مسیر پیشرفت و ورود به راه باریک آزادی، به اصلاحات ساختاری در اقتصاد و سیاست نیاز است. فضای باز مجازی می‌تواند یک نقطه شروع باشد، اما حرکت به سمت آزادی اقتصادی و کاهش دخالت دولت باید در اولویت قرار گیرد.

آیا ایران می‌تواند دوباره به دالان باریک آزادی بازگردد؟ این امر نیازمند تغییرات ساختاری عمیق و حرکت به سمت آزادی اقتصادی است. در نهایت، آینده ایران به تصمیمات و سیاست‌های امروز بستگی دارد.